Plinius minor
epistulae XVI + XX

GAIUS CAECILIUS PLINIUS SECUNDUS (ca. 62-113): EPISTOLAE
Handschrift von 1478. Sie enthält u.a. die beiden berühmten Briefe über des Ausbruch des Vesuv im Jahre 79 p. Chr. n. (The Schoyen Collection, MS 1781)








DIE 2 BRIEFE VON
PLINIUS D.J.
ÜBER DEN VESUVAUSBRUCH
IM JAHRE 79 n. Chr.


VORBEMERKUNG


C. Plinius Secundus (24 – 79 p. Chr.)
Plinius der Ältere, Offizier, Staatsbeamter, Historiker und Schriftsteller, Verfasser der ersten röm. Naturgeschichte war im August 79 Admiral der römischen Flotte in Misenum.

















C. Plinius Caecilius Secundus (62 – 113 p. Chr.)
Plinius der Jüngere, Neffe und testamentarischer Adoptivsohn von Plinius d. Ä., röm. Schriftsteller und Historiker, Consul 100. p. Chr., befreundet mit P. Cornelius Tacitus, (55-117 p.Chr.) Der damals siebzehnjähriger wird später durch Veröffentlichung zeitgeschichtlicher Briefe berühmt.
















evtl. Vesuvabbildung auf einem pompeianischen Fresko.
Archeol. Museum Neapel. Foto: H.-J. Günther 2006


















Der Vesuv und das Schicksal von Plinius d. Ä. in der
"Kosmographia" von Sebastian Münster, Basel 1550





















Es war am frühen Nachmittag des 24. August 79, als vom Cap Misenum aus die Frau des Admirals diesen auf eine dicke Wolke aufmerksam machte, die über dem östlichen Ende der Bucht hing.
Jahre später berichtete Plinius der Jüngere in seinen berühmten Briefen an den Geschichtsschreiber Tacitus über die darauffolgenden Ereignisse...


Naturwissenschaftliche Beobachtungen des Plinius werden bei der folgenden Textgestaltung in grüner Farbe hervorgehoben.
























EPISTULA VI, 16:
C. PLINIUS TACITO SUO S.

(1) Petis, ut tibi avunculi mei exitum scribam, quo verius tradere posteris possis. Gratias ago; nam video morti eius, si celebretur a te, immortalem gloriam esse propositam.

(2) Quamvis enim pulcherrimarum clade terrarum, ut populi ut urbes memorabili casu, quasi semper victurus occiderit, quamvis ipse plurima opera et mansura condiderit, multum tamen perpetuitati eius scriptorum tuorum aeternitas addet.

(3) Equidem beatos puto, quibus deorum munere datum est aut facere scribenda aut scribere legenda, beatissimos vero quibus utrumque. Horum in numero avunculus meus et suis libris et tuis erit. Quo libentius suscipio, deposco etiam quod iniungis.



Vesuvausbruch von 1872


















(4) Erat Miseni classemque imperio praesens regebat. Nonum Kal. Septembres hora fere septima mater mea indicat ei apparere nubem inusitata et magnitudine et specie.

(5) Usus ille sole, mox frigida, gustaverat iacens studebatque; poscit soleas, ascendit locum, ex quo maxime miraculum illud conspici poterat. Nubes - incertum procul intuentibus ex quo monte; Vesuvium fuisse postea cognitum est - oriebatur, cuius similitudinem et formam non alia magis arbor quam pinus expresserit.



Vesuvausbruch von 1822,
Eruptionswolke in angedeuteter Pinienform
(6) Nam longissimo velut trunco elata in altum quibusdam ramis diffundebatur, credo quia recenti spiritu evecta, dein senescente eo destituta aut etiam pondere suo victa in latitudinem vanescebat, candida interdum, interdum sordida et maculosa prout terram cineremve sustulerat.
























(7) Magnum propiusque noscendum ut eruditissimo viro visum. Iubet liburnicam aptari; mihi si venire una vellem facit copiam; respondi studere me malle, et forte ipse quod scriberem dederat.

(8) Egrediebatur domo; accipit codicillos Rectinae Tasci imminenti periculo exterritae - nam villa eius subiacebat, nec ulla nisi navibus fuga -: ut se tanto discrimini eriperet orabat.

. (9) Vertit ille consilium et quod studioso animo incohaverat obit maximo. Deducit quadriremes, ascendit ipse non Rectinae modo sed multis - erat enim frequens amoenitas orae - laturus auxilium.

(10) Properat illuc unde alii fugiunt, rectumque cursum recta gubernacula in periculum tenet adeo solutus metu, ut omnes illius mali motus omnes figuras ut deprenderat oculis dictaret enotaretque.


Eruptivgesteine: li Bimsstein, re geborstene "Steinbombe"
(11) Iam navibus cinis incidebat, quo propius accederent, calidior et densior; iam pumices etiam nigrique et ambusti et fracti igne lapides; iam vadum subitum ruinaque montis litora obstantia. Cunctatus paulum an retro flecteret, mox gubernatori, ut ita faceret monenti 'Fortes' inquit 'fortuna iuvat: Pomponianum pete.'


























Betroffene Orte in Vesuvähe: Herculaneum, Oplontum, Pompei, Stabiae
Quelle: Vesuvio: 2000 anni di osservazioni, Roma 2001
(12) Stabiis erat diremptus sinu medio - nam sensim circumactis curvatisque litoribus mare infunditur -; ibi quamquam nondum periculo appropinquante, conspicuo tamen et cum cresceret proximo, sarcinas contulerat in naves, certus fugae si contrarius ventus resedisset. Quo tunc avunculus meus secundissimo invectus, complectitur trepidantem consolatur hortatur, utque timorem eius sua securitate leniret, deferri in balineum iubet; lotus accubat cenat, aut hilaris aut - quod aeque magnum - similis hilari.

























M. Barabás, Vesuvausbruch, Anblick bei Nacht (1835)
(13) Interim e Vesuvio monte pluribus locis latissimae flammae altaque incendia relucebant, quorum fulgor et claritas tenebris noctis excitabatur. Ille agrestium trepidatione ignes relictos desertasque villas per solitudinem ardere in remedium formidinis dictitabat. Tum se quieti dedit et quievit verissimo quidem somno; nam meatus animae, qui illi propter amplitudinem corporis gravior et sonantior erat, ab iis qui limini obversabantur audiebatur.






















(14) Sed area ex qua diaeta adibatur ita iam cinere mixtisque pumicibus oppleta surrexerat, ut si longior in cubiculo mora, exitus negaretur. Excitatus procedit, seque Pomponiano ceterisque qui pervigilaverant reddit.

(15) In commune consultant, intra tecta subsistant an in aperto vagentur. Nam crebris vastisque tremoribus tecta nutabant, et quasi emota sedibus suis nunc huc nunc illuc abire aut referri videbantur.


Es regnet Bimssteine und Steinbomben. Kopfschutz: Kissen
(16) Sub dio rursus quamquam levium exesorumque pumicum casus metuebatur, quod tamen periculorum collatio elegit; et apud illum quidem ratio rationem, apud alios timorem timor vicit. Cervicalia capitibus imposita linteis constringunt; id munimentum adversus incidentia fuit.
























(17) Iam dies alibi, illic nox omnibus noctibus nigrior densiorque; quam tamen faces multae variaque lumina solvebant. Placuit egredi in litus, et ex proximo adspicere, ecquid iam mare admitteret; quod adhuc vastum et adversum permanebat.


Beginn einer pyroklastischen Welle
(18) Ibi super abiectum linteum recubans semel atque iterum frigidam aquam poposcit hausitque. Deinde flammae flammarumque praenuntius odor sulpuris alios in fugam vertunt, excitant illum.
























(19) Innitens servolis duobus assurrexit et statim concidit, ut ego colligo, crassiore caligine spiritu obstructo, clausoque stomacho qui illi natura invalidus et angustus et frequenter aestuans erat.


Plinius d. Ä. fand am 24.8.79 den Tod
(20) Ubi dies redditus - is ab eo quem novissime viderat tertius -, corpus inventum integrum illaesum opertumque ut fuerat indutus: habitus corporis quiescenti quam defuncto similior.

(21) Interim Miseni ego et mater - sed nihil ad historiam, nec tu aliud quam de exitu eius scire voluisti. Finem ergo faciam.

(22) Unum adiciam, omnia me quibus interfueram quaeque statim, cum maxime vera memorantur, audieram, persecutum. Tu potissima excerpes; aliud est enim epistulam aliud historiam, aliud amico aliud omnibus scribere. Vale.


























Animation der Vesuveruption von 79 a. Chr
(Quelle: Dipartimento di Fisica "E. Amaldi", Universita Roma Tre, Italien).























EPISTULA VI, 20:
C. PLINIUS TACITO SUO S.


Plinius d.J. erlebt den Vesuvausbruch von Misenum aus.
(1) Ais te adductum litteris quas exigenti tibi de morte avunculi mei scripsi, cupere cognoscere, quos ego Miseni relictus - id enim ingressus abruperam - non solum metus verum etiam casus pertulerim. 'Quamquam animus meminisse horret, ... incipiam.'

(2) Profecto avunculo ipse reliquum tempus studiis - ideo enim remanseram - impendi; mox balineum cena somnus inquietus et brevis.


























Animation des Erdbebens bei derVesuveruption von 79 a. Chr
(Quelle: Dipartimento di Fisica "E. Amaldi", Universita Roma Tre, Italien).
(3) Praecesserat per multos dies tremor terrae, minus formidolosus quia Campaniae solitus; illa vero nocte ita invaluit, ut non moveri omnia sed verti crederentur.




Vesuvausbruch: Plinius und seine Mutter in Misenum.
Kolorierter Kupferpunktierstich von Thomas Burke (1749 Dublin - 1815 London)
(4) Irrupit cubiculum meum mater; surgebam invicem, si quiesceret excitaturus. Resedimus in area domus, quae mare a tectis modico spatio dividebat.

(5) Dubito, constantiam vocare an imprudentiam debeam - agebam enim duodevicensimum annum -: posco librum Titi Livi, et quasi per otium lego atque etiam ut coeperam excerpo. Ecce amicus avunculi qui nuper ad eum ex Hispania venerat, ut me et matrem sedentes, me vero etiam legentem videt, illius patientiam securitatem meam corripit. Nihilo segnius ego intentus in librum.

(6) Iam hora diei prima, et adhuc dubius et quasi languidus dies. Iam quassatis circumiacentibus tectis, quamquam in aperto loco, angusto tamen, magnus et certus ruinae metus.

























Strand vor Eintreffen der Flut
(7) Tum demum excedere oppido visum; sequitur vulgus attonitum , quodque in pavore simile prudentiae, alienum consilium suo praefert, ingentique agmine abeuntes premit et impellit.

(8) Egressi tecta consistimus. Multa ibi miranda, multas formidines patimur. Nam vehicula quae produci iusseramus, quamquam in planissimo campo, in contrarias partes agebantur, ac ne lapidibus quidem fulta in eodem vestigio quiescebant.

(9) Praeterea mare in se resorberi et tremore terrae quasi repelli videbamus. Certe processerat litus, multaque animalia maris siccis harenis detinebat. (Vorzeichen einer Flutwelle!)

























Eruptionswolke von Blitzen durchzuckt.
Ab altero latere nubes atra et horrenda, ignei spiritus tortis vibratisque discursibus rupta,
























Blitze beim Vulkanuasbruch des Chaiten (Chile) am 8. Mai 2008.
in longas flammarum figuras dehiscebat; fulguribus illae et similes et maiores erant.
























(10) Tum vero idem ille ex Hispania amicus acrius et instantius 'Si frater' inquit 'tuus, tuus avunculus vivit, vult esse vos salvos; si periit, superstites voluit. Proinde quid cessatis evadere?' Respondimus non commissuros nos ut de salute illius incerti nostrae consuleremus.


Eine pyroklastische Welle rast in Richtung Misenum.
(11) Non moratus ultra proripit se effusoque cursu periculo aufertur. Nec multo post illa nubes descendere in terras, operire maria; (Pyroklastische Welle!) cinxerat Capreas et absconderat, Miseni quod procurrit abstulerat.

(12) Tum mater orare hortari iubere, quoquo modo fugerem; posse enim iuvenem, se et annis et corpore gravem bene morituram, si mihi causa mortis non fuisset. Ego contra salvum me nisi una non futurum; dein manum eius amplexus addere gradum cogo. Paret aegre incusatque se, quod me moretur.
























(13) Iam cinis, adhuc tamen rarus. Respicio: densa caligo tergis imminebat, quae nos torrentis modo infusa terrae sequebatur. 'Deflectamus' inquam 'dum videmus, ne in via strati comitantium turba in tenebris obteramur.


Vesuv-Eruption von 1852- der Tag wird zur Nacht.
(14) Vix consideramus, et nox - non qualis illunis aut nubila, sed qualis in locis clausis lumine exstincto.























"Man hätte das Heulen der Frauen, das Jammern der Kinder und das Schreien der Männer hören können."
Der letzte Tag von Pompeii: Karl Pavlovich Briullov, 1830-1833, Staatsmuseum St. Petersburg
Audires ululatus feminarum, infantum quiritatus, clamores virorum; alii parentes alii liberos alii coniuges vocibus requirebant, vocibus noscitabant; hi suum casum, illi suorum miserabantur; erant qui metu mortis mortem precarentur;
























(15) multi ad deos manus tollere, plures nusquam iam deos ullos aeternamque illam et novissimam noctem mundo interpretabantur. Nec defuerunt qui fictis mentitisque terroribus vera pericula augerent. Aderant qui Miseni illud ruisse illud ardere falso sed credentibus nuntiabant.


Es wird heller, doch fällt weiterhin Asche
(16) Paulum reluxit, quod non dies nobis, sed adventantis ignis indicium videbatur. Et ignis quidem longius substitit; tenebrae rursus cinis rursus, multus et gravis. Hunc identidem assurgentes excutiebamus; operti alioqui atque etiam oblisi pondere essemus.

(17) Possem gloriari non gemitum mihi, non vocem parum fortem in tantis periculis excidisse, nisi me cum omnibus, omnia mecum perire misero, magno tamen mortalitatis solacio credidissem.
























(18) Tandem illa caligo tenuata quasi in fumum nebulamve discessit; mox dies verus; sol etiam effulsit, luridus tamen qualis esse cum deficit solet.


Abdruck eines Opfers aus Pompei
Occursabant trepidantibus adhuc oculis mutata omnia altoque cinere tamquam nive obducta.

(19) Regressi Misenum curatis utcumque corporibus suspensam dubiamque noctem spe ac metu exegimus. Metus praevalebat; nam et tremor terrae perseverabat, et plerique lymphati terrificis vaticinationibus et sua et aliena mala ludificabantur.

(20) Nobis tamen ne tunc quidem, quamquam et expertis periculum et exspectantibus, abeundi consilium, donec de avunculo nuntius. Haec nequaquam historia digna non scripturus leges et tibi scilicet qui requisisti imputabis, si digna ne epistula quidem videbuntur. Vale.



Ein Zeitgenosse und Freund von Plinius d.J. war der
vor allem für seine Epigramme berühmte römische Dichter



Marcus Valerius Martialis
(Martial)
(* um 40 n. Chr. in Bilbilis, Nordspanien; † um 104 n. Chr. ebendort)

Tief betroffen von den Ereignissen im August 79 p. Chr. verfasste Martial folgendes

           Epigramm (IV, 44)

           Hic est pampineis viridis modo Vesbius umbris,
              presserat hic madidos nobilis uva lacus:
          haec iuga quam Nysae colles plus Bacchus amavit;
              hoc nuper Satyri monte dedere choros;
          haec Veneris sedes, Lacedaemone gratior illi;
              his locus Herculeo nomine clarus erat.
          Cuncta iacent flammis et tristi mersa favilla:
              nec superi vellent hoc licuisse sibi.























Martial preist die Schönheit der einst weinbelaubten Vesuvhänge, die durch den Vulkanausbruch jäh verging:




Bacchus mit den Satyrn, Venus und Hercules

bedeutende römische Gottheiten und
Metonymien für Weinseligkeit, Liebesfreuden und Lebenskraft, fühlten sich hier wohler als sonstwo.






















Übersetzung der zwei letzten Verse von Martials Epigramm IV, 44:



           "Die ganze Gegend liegt nun da versunken unter Glut und unheilvoller Flugasche:
           Sogar Götter würden nicht wollen, dass ihnen solches erlaubt gewesen wäre."










Bilderanhang 2006

























Wanderwege am Vesuv - 2006
























Blick vom Vesuvgipfel (1.281 m): Wandergruppe am Vesuvkrater (1.160 m) - 2006
























Der Vulkan lebt: Fumarolen am Vesuvkrater in 1.270 m Höhe - 2006
























Blick vom Golf von Neapel auf den Vesuv (1.281 m) - 2006

zurück zu den lat. Autoren

Gestaltung: Hans-Jürgen Günther
2019

Zurück zur Titelseite